Kiến tạo tương lai từ vẻ đẹp đời thường

English

Kiến tạo tương lai từ vẻ đẹp đời thường

Giữa nhịp phát triển hối hả của TP. Hồ Chí Minh, những không gian sống đời thường nơi cuộc sống thường nhật thật sự diễn ra – thường bị bỏ quên.

Tiến sĩ Andrew Stiff, giảng viên cấp cao ngành Thiết kế ứng dụng sáng tạo tại Đại học RMIT Việt Nam, đang nỗ lực thay đổi điều đó thông qua River Cities Network – một dự án toàn cầu nhằm tái hình dung mối quan hệ giữa các dòng sông và đời sống đô thị qua lăng kính sáng tạo.

Alt Text is not present for this image, Taking dc:title 'river-cities-network-1'

Ở TP. Hồ Chí Minh, cuộc sống thường nhật lặng lẽ diễn ra sau sự phát triển chóng mặt của thành phố. (Hình: Andrew Stiff)

River Cities Network (RCN) là một sáng kiến toàn cầu đa điểm, nghiên cứu mối quan hệ tương hỗ giữa các đô thị và hệ thống sông ngòi. Tại Việt Nam, dự án hướng sự chú ý đến Kênh Tẻ – một không gian thường bị bỏ quên – bằng cách sử dụng hướng tiếp cận sáng tạo, từ phim ảnh, âm thanh đến thực tế ảo VR và kể chuyện bằng tư liệu lưu trữ, để ghi lại và tái hình dung nơi chốn này. Mục tiêu là nêu bật những điều giản dị trong không gian đô thị mà quy hoạch đô thị thường bỏ qua.

Một góc nhìn sâu sắc hơn về thành phố

Phần lớn các nỗ lực bảo tồn di sản ở Việt Nam hiện nay vẫn tập trung vào đền, chùa hay các biệt thự thời thuộc địa. “Di sản truyền thống, những giá trị thuộc về quá khứ đều đã được công nhận rộng rãi. Tuy nhiên, TP. Hồ Chí Minh vẫn loay hoay tìm bản sắc riêng ngoài vai trò là một đầu tàu kinh tế”. Công trình của Tiến sĩ Stiff hướng sự chú ý tới một dạng di sản khác: những không gian đời thường, giàu trải nghiệm cảm xúc, nơi cuộc sống đô thị thực sự diễn ra.

Kênh Tẻ, chia cắt Quận 4 và Quận 7 (cũ), từng là khu chợ nổi sầm uất, đến nay vẫn nhộn nhịp với các hoạt động buôn bán tự phát. “Khu vực này cho chúng ta góc nhìn về cái gọi là di sản tương lai”, Tiến sĩ Stiff chia sẻ. “Nơi này không phải là những công trình mang tính biểu tượng mà là trải nghiệm sống động, nhịp điệu văn hóa và mối quan hệ giữa con người với môi trường xung quanh”.

Mùi thơm của các món ăn đường phố, tiếng karaoke vang vọng lúc chập tối, hay cách hạ tầng đô thị nhường chỗ cho dòng nước mỗi độ trăng tròn – tất cả hòa quyện dệt nên bản sắc của thành phố. Tiến sĩ Stiff đùa rằng, “ai trong chúng ta đều chẳng vừa ghét vừa không thể không mê karaoke, nhưng bạn có nhớ thành phố yên ắng đến nhường nào trong thời gian giãn cách do đại dịch khi vắng tiếng còi xe và tiếng hát karaoke không? Đây không phải là những điều phiền toái mà chính là phần hồn của mảnh đất này”.

Alt Text is not present for this image, Taking dc:title 'river-cities-network-2'

Mùi từ thức ăn đường phố, tiếng karaoke lúc hoàng hôn và triều cường mỗi mùa trăng tròn, tất cả tạo nên một phần linh hồn của TP. Hồ Chí Minh. (Hình: Andrew Stiff)

Thay vì bám víu hoài niệm hay xóa sạch mọi thứ làm lại từ đầu, dự án RCN đề xuất tái thiết đô thị theo hướng cân nhắc và có chọn lọc. Tiến sĩ Stiff nhận định: “Sẽ rủi ro nếu sao chép rập khuôn nhưng xóa bỏ hoàn toàn để thay bằng những tòa nhà cao tầng cũng nguy hiểm không kém. Chúng ta cần những thành phố phát triển nhưng vẫn giữ được bản sắc Việt”.

Điều này đồng nghĩa với việc chấp nhận tính phi chính thức, chẳng hạn như những người bán hàng rong còn sót lại dọc đường Trần Xuân Soạn và hỗ trợ đời sống của cộng đồng này mà không làm xáo trộn nó. Đồng thời cần nhìn nhận dòng kênh này không phải như một trở ngại mà là một phần cùng tồn tại với thành phố. “Khi thủy triều dâng cao và đường phố bị ngập nước, đó không phải là sự thất bại. Đó chính là sự tương tác không ngừng giữa tự nhiên và hạ tầng đô thị”, Tiến sĩ Stiff nói.

Thực hành sáng tạo như một cách hiểu sâu hơn về đô thị

Khác với các nghiên cứu đô thị truyền thống, Tiến sĩ Stiff tiếp cận thành phố qua lăng kính của một nhà thiết kế. Ông dùng các công cụ sáng tạo như hình ảnh chuyển động, thực tế ảo tăng cường AR và thiết kế âm thanh để ghi lại các không gian và khơi gợi nên những cách nhìn mới về chúng.

“Ghi lại tư liệu theo hướng sáng tạo thì không đơn thuần chỉ ghi chép, mà còn tái cấu trúc cách chúng ta nhìn nhận về một nơi chốn”, ông nói.

Kho lưu trữ River Cities Archive, được phát triển từ chính dự án nghiên cứu này, là bộ sưu tập kỹ thuật số vẫn đang mở rộng của những câu chuyện, hình ảnh và dữ liệu cảm quan. Với các nhà hoạch định chính sách và giới phát triển đô thị, đây là nguồn tài nguyên giúp quy hoạch đô thị có chiều sâu văn hóa hơn. Còn với người dân, đây là một nền tảng để họ có thể soi chiếu phản tỉnh về cuộc sống thường nhật như một phần giá trị ý nghĩa và đáng được bảo vệ.

Tiến sĩ Stiff cũng đang góp phần định hình nên thế hệ các nhà thiết kế tương lai thông qua giáo dục. Tại Đại học RMIT Việt Nam, sinh viên của ông được khuyến khích nhìn xa hơn những công trình kiến trúc để khám phá bầu không khí và câu chuyện của đô thị. “Tôi muốn sinh viên thấy được cuộc sống đời thường cũng có thể là những điều phi thường. Chính các em là những người giữ gìn bản sắc đô thị tương lai”, ông nói.

Và theo ông, bản sắc đô thị không nằm ở những kiến trúc rập khuôn hay những khu nhà biệt lập. Bản sắc này tồn tại trong sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, giữa hình thái và cảm xúc, giữa con người và không gian sống. “Những thành phố như Tokyo cho thấy chúng ta có thể hiện đại hóa mà không đánh mất phần hồn của nơi ấy. Việt Nam cũng có thể làm vậy nếu chúng ta thiết kế đô thị với sự thấu cảm và cẩn trọng”.

Lời khuyên của Tiến sĩ Stiff dành cho thế hệ trẻ? Hãy đón nhận sự phức tạp. “Không có giải pháp hoàn hảo nào cho các vấn đề đô thị”, ông nói. “Nhưng luôn có những điều khả thi và chúng bắt đầu từ việc lắng nghe – lắng nghe cộng đồng, không gian sống và những nhịp điệu đời thường hay bị bỏ quên”.

Khi TP. Hồ Chí Minh hướng đến năm 2050, tương lai của đô thị này có thể không chỉ phụ thuộc vào sự đổi mới và hạ tầng, mà còn ở cách chúng ta giữ gìn những gì đang hiện hữu: những điều bình dị, không chính thống và sâu sắc mang tính người – những phần khiến thành phố mang hơi ấm của một ngôi nhà chung thực sự cho người dân nơi đây.

Hành trình đến 2050 là chuỗi bài bình luận chuyên gia do Đại học RMIT Việt Nam thực hiện, nhằm khám phá những chuyển dịch mang tính bước ngoặt của Việt Nam trong 25 năm tới – từ đô thị thông minh, giáo dục đến công nghệ và khởi nghiệp. Mỗi bài viết mang đến những dự báo táo bạo, giải pháp thực tế và góc nhìn dài hạn để đất nước vững bước tiến vào tương lai. Khám phá thêm tại [link].

Bài: Hoàng Hà

Truyền thông và Thiết kế

09/10/2025

Chia sẻ

Tìm hiểu thêm

Liên hệ phòng Truyền thông

Tìm kiếm chuyên gia

RMIT qua sự kiện và con số

Tin tức liên quan