Chúng ta đã hiểu và nói về tự tử đúng cách hay chưa?

Liệu cách chúng ta đề cập đến tự tử có thể giúp cứu người hay khiến tình hình tệ hơn? Nhân Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới, cùng các chuyên gia Đại học RMIT vạch trần ba quan niệm sai lầm phổ biến về tự tử và tìm hiểu việc đưa tin về tự tử sẽ định hình nhận thức và hành động của cộng đồng như thế nào.

*Cảnh báo: Bài viết sau bàn tới các vấn đề liên quan đến tự tử. Nếu nội dung này khiến bạn cảm thấy căng thẳng hoặc đau buồn, vui lòng ngừng đọc và tìm kiếm hỗ trợ theo số điện thoại ở cuối bài nếu cần.

Nâng cao nhận thức về tự tử và sức khỏe tâm thần là điều cần thiết để xây dựng một cộng đồng nhân ái và hiểu biết. Trong bài viết trước vào Ngày Thế giới phòng chống tự tử (10/9), chuyên gia tâm lý học Đại học RMIT đã kêu gọi cộng đồng chung tay ngăn chặn hành vi tự tử ở trẻ vị thành niên bằng tình yêu thương, sự thấu hiểu và hỗ trợ phù hợp.

Tiếp nối chủ đề này và nhân Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới (10/10), trong bài viết sau, các chuyên gia RMIT mong muốn nâng cao nhận thức cộng đồng bằng cách phá bỏ ba hiểu lầm phổ biến về tự tử, đồng thời đưa ra gợi ý để thảo luận về chủ đề này một cách có trách nhiệm cả trên mạng internet và trong cuộc sống hàng ngày.

Trước khi tiếp tục đọc, bạn có thể làm một bài kiểm tra ngắn để xem bạn có hiểu lầm về tự tử như nhiều người khác hay không. Bài kiểm tra này sử dụng Thang đo hiểu biết về tự tử do các nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Australia phát triển. Thang đo được dịch sang tiếng Việt và sử dụng trong một nghiên cứu gần đây của Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, giảng viên ngành Tâm lý học tại RMIT Việt Nam.

• Làm bài kiểm tra bằng tiếng Việt: https://forms.office.com/r/Bvm1z4Nqv0
• Làm bài kiểm tra bằng tiếng Anh: https://forms.office.com/r/1ubkkb91Qp

Ba hiểu lầm phổ biến nhất về tự tử

Hiểu lầm #1: Phụ nữ chết vì tự tử nhiều hơn nam giới

Nhiều người cho rằng phụ nữ tự tử nhiều hơn vì họ thường gặp các vấn đề như trầm cảm, lo âu và có ý nghĩ tự sát. Tuy nhiên, thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy nam giới chết vì tự tử nhiều gấp hai đến bốn lần so với nữ giới.

Theo Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, “nghịch lý giới tính” này có thể gây khó khăn cho việc phòng ngừa tự tử nếu các nỗ lực này không được điều chỉnh phù hợp cho từng giới.

Hiểu lầm #2: Triệu chứng càng nặng thì ý định tìm kiếm giúp đỡ càng cao

Nhiều người cho rằng khi các vấn đề tâm lý trở nên nghiêm trọng, người bệnh sẽ tìm kiếm hỗ trợ nhiều hơn. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu của cô Phượng và các nghiên cứu quốc tế khác đã chỉ ra điều ngược lại.

Hiện tượng này được gọi là “phủ nhận sự giúp đỡ”. Những người có ý định tự tử và rối nhiễu tâm lý nghiêm trọng thường né tránh hoặc từ chối các hỗ trợ sẵn có, kể cả từ chuyên gia, bạn bè hay gia đình.

“Điều này xảy ra vì khả năng ra quyết định của họ bị cản trở nghiêm trọng bởi tình trạng tâm lý. Cảm giác tuyệt vọng gia tăng và khả năng nhận thức bị bóp méo khiến họ càng tin rằng việc tìm kiếm giúp đỡ là vô ích”, cô Phượng giải thích.

Hiểu lầm #3: Nói về tự tử sẽ làm tăng nguy cơ tự tử

Nhiều nền văn hóa tránh đề cập đến tự tử vì lo ngại sẽ làm gia tăng nguy cơ. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy quan niệm này không có căn cứ khoa học. Trong thực tế, nói về tự tử một cách có trách nhiệm và tế nhị có thể giúp người đang gặp khó khăn tìm được hỗ trợ cần thiết.

Nhưng... chúng ta có đang nói về tự tử một cách có trách nhiệm?

Việc nói về tự tử không làm tăng nguy cơ nếu được thực hiện có trách nhiệm và không phán xét. “Trong thời đại số, khi mỗi người vừa là người tiêu thụ vừa là người tạo nội dung truyền thông, biết cách nói về tự tử là điều quan trọng với tất cả mọi người”, cô Phượng nhấn mạnh.

Nhìn vào những sự kiện đau lòng tại một số trung tâm thương mại ở TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội trong năm nay, có thể thấy nhiều ví dụ về cách đưa tin không an toàn. “Nhiều bài báo và nội dung trên mạng xã hội mô tả chi tiết phương thức tự tử, đăng tải ảnh nhạy cảm từ hiện trường, tiết lộ thông tin cá nhân của người đã mất và trích dẫn thư tuyệt mệnh, khiến lý do dẫn đến hành động tự tử bị đơn giản hóa quá mức”, Thạc sĩ Bùi Trà My, giáo viên môn Truyền thông thuộc chương trình Dự bị đại học (Foundation) tại RMIT Việt Nam, nhận định. Vấn đề này cũng từng được các học giả khác chỉ ra.

“Chúng ta không bao giờ có thể hiểu hết những gì họ đã trải qua, nên ít nhất hãy không phán xét. Hãy thể hiện sự cảm thông thay vì chỉ trích, để những người đang có ý định tự tử cảm thấy không bị kỳ thị và có thể tìm kiếm giúp đỡ”, cô Phượng nói thêm.

Phản ứng của công chúng trên mạng xã hội cũng cho thấy những chiều hướng tiêu cực. Nhiều bình luận thể hiện sự giận dữ và đổ lỗi cho người đã mất, cho rằng hành động của họ là “ích kỷ” và “thiếu suy nghĩ”. “Phản ứng như vậy không chỉ khiến thân nhân người đã khuất đau buồn hơn mà còn làm trầm trọng thêm sự kỳ thị xã hội, khiến những người cũng đang bế tắc khác khó tìm kiếm sự giúp đỡ”, cô My nhận định.

Ngoài ra, cô My cho rằng truyền thông đại chúng không nên đưa tin quá chi tiết hoặc giật gân về các vụ tự tử, để tránh hiệu ứng bắt chước, tức là tránh lặp lại hành vi tương tự trong cộng đồng. Những tiêu đề giật gân hoặc việc đưa tin kéo dài cũng có thể phản tác dụng và làm tăng nguy cơ xảy ra các vụ việc tương tự.

“Một điểm đáng lưu ý là hầu hết các bài báo không cung cấp thông tin quan trọng nhất, đó là nơi tìm kiếm sự giúp đỡ”, cô My nói. Để đưa tin một cách có trách nhiệm và đạo đức về tự tử, báo chí cần cung cấp thông tin rõ ràng và đáng tin cậy về các dịch vụ hoặc đường dây nóng về sức khỏe tâm thần. “Điều này sẽ giúp nâng cao nhận thức về các nguồn hỗ trợ, giúp người đang bế tắc biết đến nơi họ có thể dựa vào”, cô Phượng nói.

Khuyến nghị dành cho người kiến tạo và người tiêu dùng nội dung truyền thông

Khi kiến tạo và tiêu dùng nội dung có trách nhiệm, chúng ta có thể giảm kỳ thị về tự tử và thúc đẩy hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ, từ đó phòng ngừa tự tử trong tương lai. Các giảng viên RMIT đã tổng hợp 10 nguyên tắc được khuyến nghị bởi các tổ chức thuộc Liên Hợp Quốc như sau:

Năm điều nên làm:

1. Cung cấp thông tin về nơi tìm kiếm sự giúp đỡ trong mọi cuộc thảo luận hoặc bài viết về tự tử.

2. Chia sẻ những câu chuyện về hy vọng và khả năng phục hồi, ưu tiên các trường hợp đã vượt qua ý nghĩ tự tử.

3. Giáo dục cộng đồng bằng cách cung cấp thông tin chính xác về sức khỏe tâm thần và các dấu hiệu cảnh báo.

4. Bảo vệ danh tính và phẩm giá của người đã mất và gia đình họ.

5. Cẩn trọng và cảm thông khi chia sẻ hoặc bình luận.

Năm điều không nên làm:

1. Không sử dụng tiêu đề giật gân hoặc đẩy tin tự tử lên làm tin chính bằng ngôn ngữ “câu view”.

2. Không mô tả chi tiết phương thức hoặc địa điểm tự tử. Điều này có thể vô tình trở thành hướng dẫn cho người dễ tổn thương.

3. Không đưa nội dung thư tuyệt mệnh. Điều này khiến vấn đề phức tạp bị đơn giản hóa quá mức và xâm phạm quyền riêng tư.

4. Không lãng mạn hóa, bình thường hóa, tôn vinh hoặc diễn giải tự tử như một giải pháp.

5. Không chia sẻ hình ảnh hoặc video nhạy cảm từ hiện trường.

Hai giảng viên RMIT tin rằng khi mọi người thay đổi cách nói về tự tử, chúng ta có thể phá vỡ sự kỳ thị và xây dựng một cộng đồng an toàn và đầy cảm thông, nơi mọi người cảm thấy được trao quyền để tìm kiếm giúp đỡ khi họ cần nhất.

-----

Nếu bạn đang cảm thấy đau khổ hoặc có ý nghĩ tự sát, hãy gọi 115 để được hỗ trợ khẩn cấp (trên phạm vi toàn quốc) hoặc 1900 1267 để được tư vấn từ Bệnh viện Tâm thần TP. Hồ Chí Minh. Để được hỗ trợ lâu dài, hãy liên hệ với bệnh viện hoặc phòng khám có cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần gần bạn.