Bài viết này mở đầu cho nhóm hai bài về tương lai các thành phố thông minh và bền vững tại Việt Nam. Hãy bắt đầu với TP. Hồ Chí Minh - đô thị sôi động và đông dân nhất cả nước - và cùng phân tích những lựa chọn cấp thiết nào đang đặt ra cho tương lai thành phố này.
Dựa trên phân tích của Giáo sư Nguyễn Quang Trung, đồng lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu Thành phố Thông minh và Bền vững Châu Á-Thái Bình Dương - Đại học RMIT Việt Nam, bài viết phân tích tiến trình hiện tại, tầm nhìn đến năm 2050 và những cải cách cần thực hiện nhằm đảm bảo quá trình chuyển đổi đô thị thông minh, bao trùm và bền vững.
“TP. Hồ Chí Minh không chỉ là đầu tàu trong quá trình phát triển đô thị thông minh của Việt Nam mà có thể giữ vai trò trung tâm ở ASEAN trong tương lai”, Giáo sư Nguyễn Quang Trung nhận định.
Dù đã đạt được nhiều nền tảng quan trọng, TP. Hồ Chí Minh vẫn đang đối mặt với những thách thức ngày càng gia tăng từ tình trạng đô thị hóa thiếu kiểm soát và rủi ro biến đổi khí hậu nhanh chóng đến sự phân tán trong quản trị.
Giáo sư Nguyễn Quang Trung cho rằng TP. Hồ Chí Minh là tâm điểm của các đại đô thị ASEAN tương lai nhưng nếu thiếu cải cách sâu và quy hoạch bao trùm, tham vọng này khó có thể thành hiện thực. (Hình: RMIT)
Kế hoạch phát triển Thành phố thông minh cùng với Chiến lược Chuyển đổi số quốc gia đã tạo đà cho những bước tiến đáng kể. Những nỗ lực nổi bật bao gồm việc ra mắt Trung tâm giám sát đô thị thông minh, mở rộng mạng lưới dịch vụ số và ứng dụng bản đồ số để giám sát và dự báo tình trạng ngập lụt theo thời gian thực, và trung tâm chuyển đổi số. Hạ tầng số của Việt Nam cũng đang cải thiện nhanh chóng – hiện xếp thứ 19 toàn cầu về tốc độ internet di động và thứ 35 về internet băng thông cố định.
Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn còn thiếu đồng đều. Các dự án như Saigon Sports City và Khu đô thị sinh thái thông minh Thủ Thiêm cho thấy nhiều tín hiệu tích cực – từ thiết kế xanh, nhà ở đáp ứng nhu cầu sống của người dân, đến phối hợp liên ngành – song vẫn gặp khó khăn do nguồn lực tài chính còn hạn chế và một số rào cản trong quy trình pháp lý và vận hành.
Theo Chỉ số Thành phố trong chuyển động năm 2025 (IESE Cities in Motion Index – CIMI), TP. Hồ Chí Minh xếp hạng 132 trong tổng số 183 thành phố toàn cầu, với điểm số còn thấp ở một số lĩnh vực như quy hoạch đô thị (hạng 166), môi trường (hạng 162) và hiệu quả giao thông (hạng 130). Dù đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong chuyển đổi số, thành phố vẫn đang đối mặt với các thách thức trong quản trị, khả năng thích ứng môi trường và mức độ tham gia của người dân.
Với hơn 14 triệu dân và 66% diện tích (tính theo ranh giới TP.HCM trước sáp nhập) được dự báo có nguy cơ ngập úng vào năm 2050, TP. Hồ Chí Minh đứng trước yêu cầu cấp thiết phải xây dựng một chiến lược quy hoạch toàn diện – bao trùm, thích ứng và dựa vào dữ liệu. Chương mới trong quá trình chuyển đổi đô thị sẽ không chỉ phụ thuộc vào công nghệ mà cần phải quản trị tốt hơn, thông minh hơn, đồng thời phải luôn xây dựng niềm tin của người dân vào tương lai chung của thành phố.
Hướng đến năm 2050, TP. Hồ Chí Minh đặt mục tiêu trở thành trung tâm tài chính, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Việt Nam với tầm ảnh hưởng ngày càng tăng trên khắp khu vực Đông Nam Á. Thành phố đã hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu và hình thành một đại đô thị liên kết rộng lớn bậc nhất khu vực.
Đến năm 2050, TP. Hồ Chí Minh sẽ vươn lên trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo của khu vực, được định hình bởi thiết kế dựa trên dữ liệu, hệ thống giao thông dày đặc và chiến lược phát triển thông minh lấy con người làm trung tâm. (Hình: xuanhuongho - stock.adobe.com)
Mô hình phát triển đô thị gắn kết với giao thông công cộng TOD được kỳ vọng sẽ tái cấu trúc không gian đô thị. Đến năm 2035, khoảng 355km đường sắt đô thị dự kiến sẽ kết nối trung tâm thành phố với các đô thị vệ tinh. Lấy cảm hứng từ Tokyo và Seoul, thành phố hướng tới phát triển các khu vực có mật độ cao, thuận tiện cho người đi bộ với các chức năng rõ ràng – từ tài chính, logistics, đến văn hóa và đời sống cộng đồng.
Đầu tư vào công nghệ cũng đang tăng tốc mạnh mẽ. Với mạng 5G đang mở rộng và các ứng dụng AI trong giao thông và dịch vụ công, TP. Hồ Chí Minh đang dần chuyển mình thành một đô thị thông minh, nơi dữ liệu được sử dụng để đưa ra quyết định nhanh và chính xác. Theo Chiến lược quốc gia phát triển chính phủ số (Quyết định 942/QĐ-TTg ban hành ngày 15/6/2021), Việt Nam đặt mục tiêu lọt vào top 30 quốc gia có chỉ số chính phủ điện tử cao nhất thế giới vào năm 2030 với TP. Hồ Chí Minh đóng vai trò tiên phong thông qua cung cấp dịch vụ số, đào tạo nhân lực và quản lý công dựa trên dữ liệu.
Trên hành trình hội nhập và vươn tầm khu vực, TP. Hồ Chí Minh đang học hỏi từ các hình mẫu như Singapore, Seoul và Thâm Quyến – những thành phố đã thành công trong việc kết nối công nghệ với nhu cầu thiết thực của người dân.
Giáo sư Trung nhấn mạnh rằng tương lai không nằm ở việc chạy theo công nghệ hay các áp đặt tùy tiện mà ở việc đồng kiến tạo nên những đô thị phục vụ hiệu quả và công bằng cho tất cả mọi người.
Để hiện thực hóa tầm nhìn đến năm 2050, TP. Hồ Chí Minh cần hành động quyết liệt trong thập kỷ tới - thời điểm mang tính bản lề cho quá trình chuyển đổi đô thị. Những ưu tiên chiến lược bao gồm mở rộng hệ thống xe buýt, metro nội đô và kết nối sân bay, tích hợp nền tảng số liên ngành và phát triển đội ngũ nhân lực có năng lực số vững vàng. Các công cụ hoạch định mang tính dự báo như AI và dữ liệu mở sẽ là chìa khóa giúp nâng cao khả năng điều phối và phản ứng của toàn thành phố.
Từ các mô hình hợp tác công tư đến chiến lược số bao trùm, tương lai TP. Hồ Chí Minh phụ thuộc vào khả năng cải cách hệ thống, trao quyền cho cộng đồng và kiến tạo bằng sự thấu cảm chứ không chỉ bằng các mã lệnh. (Hình: Quang – stock.adobe.com)
Tuy nhiên, bản thân hạ tầng thôi thì chưa đủ. Chuyển đổi thực sự đòi hỏi đổi mới mạnh mẽ hơn trong tư duy lãnh đạo, tư duy thiết kế và thu hút nhân tài”, Những giải pháp ngắn hạn nếu không gắn với chiến lược dài hạn có thể khiến các bất cập hiện tại trở nên khó thay đổi”, Giáo sư Trung nhấn mạnh.
Tính bao trùm phải được đặt ra ngay từ đầu. Lấy cảm hứng từ các thành phố tiên phong như Barcelona và Seoul, TP. Hồ Chí Minh có thể thí điểm những mô hình “đồng kiến tạo” cho phép người dân cùng tham gia định hình không gian sống của mình. Các nền tảng số như UDI Maps hay My Parking cần được mở rộng đến cả các khu vực ngoại thành. Khi kỹ năng số trong lực lượng lao động Việt Nam vẫn còn phân bố chưa đồng đều thì việc phổ cập năng lực số không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà là điều kiện để đảm bảo công bằng trong tiếp cận tương lai số.
Tại nhiều thành phố lớn trên thế giới, khu vực tư nhân đóng vai trò quan trọng trong phát triển hạ tầng giao thông đô thị. TP. Hồ Chí Minh cũng cần xây dựng các mô hình PPP phù hợp để huy động nguồn lực này một cách hiệu quả. Để thu hút và duy trì nguồn lực này, TP. Hồ Chí Minh cần ban hành các chính sách khuyến khích phù hợp như sandbox công nghệ đô thị, quỹ đổi mới sáng tạo và quy trình pháp lý tinh gọn. Hợp tác quốc tế, với các tổ chức như Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản JICA hoặc các mạng lưới như Mạng lưới thành phố thông minh ASEAN, cùng các nền tảng toàn cầu như Hội đồng thành phố thông minh, Trung tâm Chuyển đổi đô thị thuộc Diễn đàn Kinh tế thế giới và UN-Habitat của Liên Hiệp Quốc, có thể tạo ra động lực then chốt giúp thúc đẩy tiến trình này.
Các đơn vị có hoạt động nghiên cứu như RMIT cũng đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Thông qua các phòng nghiên cứu số, đối thoại chính sách và các chương trình nâng cao năng lực, các trường đại học có thể giúp thành phố thử nghiệm những ý tưởng táo bạo và nhân rộng các mô hình hiệu quả.
Đối với Giáo sư Trung, sự chuyển đổi này chính là để xây dựng nên một thành phố lớn hơn, đồng thời tái định nghĩa hình hài của một siêu đô thị châu Á. Điều khiến ông hào hứng nhất chính là khả năng tạo nên một thành phố nơi ai cũng có cơ hội vươn lên.
“Hành trình này cho chúng ta cơ hội kiến tạo nên một thành phố không chỉ lớn hơn về diện tích, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc hơn. Một nơi mà công nhân và doanh nhân công nghệ có thể sống cạnh nhau, nơi không gian công cộng sẽ khích lệ sự kết nối và nơi người trẻ có được cảm giác thuộc về – không chỉ với nền kinh tế, mà với chính câu chuyện của thành phố”.
Ông gửi gắm lời nhắn sâu sắc đến những người đang đồng hành cùng quá trình chuyển đổi đô thị: “Hãy học cách lắng nghe nhịp thở của đô thị - không chỉ qua dữ liệu hay các công nghệ đang nổi như AI hay nền tảng số - mà qua ước mơ, những trăn trở và tương quan giữa người với người. Quy hoạch là vấn đề nghiệp vụ và cũng là cách chúng ta thể hiện sự quan tâm. Công cụ rồi sẽ thay đổi song phần hồn của thành phố, thể hiện qua cách khích lệ động viên những người đang sống nơi đó, đưa họ xích lại gần nhau và cho họ một nơi họ cảm thấy thuộc về, mới chính là điều đáng giữ gìn nhất”.
Hành trình đến 2050 là chuỗi bài bình luận chuyên gia do Đại học RMIT Việt Nam thực hiện, nhằm khám phá những chuyển dịch mang tính bước ngoặt của Việt Nam trong 25 năm tới – từ đô thị thông minh, giáo dục đến công nghệ và khởi nghiệp. Mỗi bài viết mang đến những dự báo táo bạo, giải pháp thực tế và góc nhìn dài hạn để đất nước vững bước tiến vào tương lai.
Bài: Quân Đinh
Hình đại diện: goami - stock.adobe.com
Trong hành trình chuyển đổi đô thị đến năm 2050, TP. Hồ Chí Minh sẽ hướng tới hình mẫu siêu đô thị thông minh, bền vững - nơi quy hoạch, công nghệ và con người hài hòa trong một tầm nhìn dài hạn.
Tại tọa đàm do RMIT và Deloitte tổ chức, các chuyên gia đề xuất cách các tổ chức có thể đặt yếu tố con người làm nền tảng trong quá trình triển khai AI.
Tại sự kiện CEO Talks 2025 do Đại học RMIT Việt Nam tổ chức, lãnh đạo các công ty đa quốc gia thảo luận cách ứng dụng AI để mang lại kết quả thiết thực.
