Con trẻ đang cần giúp đỡ: Chung tay phòng ngừa tự tử ở trẻ vị thành niên

“Mỗi lần phụ huynh lắng nghe bằng cả trái tim, hy vọng được gieo trồng. Mỗi lần giáo viên chọn ứng xử ân cần, một cuộc đời có thể sẽ tươi sáng hơn. Mỗi lần cộng đồng nói về sức khỏe tâm thần trẻ em, sự kỳ thị sẽ giảm bớt”, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quỳnh Anh chia sẻ nhân Ngày Thế giới phòng chống tự tử.

*Cảnh báo: Bài viết sau bàn tới các chủ đề liên quan đến ý định, hành vi tự tử và các vấn đề sức khỏe tâm thần. Một số độc giả có thể thấy nội dung này gây ra cảm xúc tiêu cực. Nếu cảm thấy căng thẳng hoặc quá sức chịu đựng, vui lòng ngừng đọc và tìm kiếm hỗ trợ theo số điện thoại ở cuối bài nếu cần.

Các con ngồi trong lớp học mỗi ngày, những tâm hồn non trẻ, có thể đang mang trên vai những gánh nặng quá sức chịu đựng.

Hãy tưởng tượng một cậu học sinh đến trường mỗi sáng với nụ cười trên môi, che giấu nỗi đau khổ tột cùng trong lòng. Cậu cười đùa với bạn bè nhưng đang thầm nghĩ liệu ngày mai có đáng để tiếp tục sống. Đây không phải là một tình huống mơ hồ mà là thực tế đang diễn ra với không ít trẻ em ngày nay.

Những con số rất đáng lo ngại. Ở Việt Nam, một nghiên cứu với hơn 1.500 học sinh THPT cho thấy gần một trong ba thanh thiếu niên đã ít nhất một lần nghĩ đến chuyện kết thúc cuộc đời mình. Đáng báo động hơn, một trong tám em đã lên kế hoạch thực hiện điều đó. Một số nghiên cứu khác thì cho thấy khoảng 11-16,9% trẻ vị thành niên Việt Nam có nghĩ đến tự tử trong vòng 12 tháng trước thời điểm điều tra.

Đây không chỉ là những con số trên giấy mà là trải nghiệm thực tế của một bộ phận trẻ vị thành niên. Đằng sau mỗi con số là một sinh linh đang vật lộn với nỗi đau tinh thần và cảm giác không ai hiểu mình, đến mức cái chết dường như là lối thoát duy nhất.

Điều gì đẩy trẻ vị thành niên vào sự tuyệt vọng như vậy? Nghiên cứu tiết lộ những xu hướng đau lòng mà mọi người lớn quan tâm đến con trẻ nên lưu tâm:

• Con trẻ đang âm thầm chịu đựng: Trẻ đang mang những gánh nặng tinh thần nặng nề do thường cảm thấy áp lực phải hoàn hảo trong một thế giới đòi hỏi quá nhiều. Các con có thể đang vật lộn với học tập, hình ảnh cơ thể, các mối quan hệ và những kỳ vọng quá khả năng của bản thân.

• Trầm cảm và lo âu đang đánh cắp niềm vui của trẻ vị thành niên: Đây không chỉ là “tâm trạng tuổi teen” nhất thời mà là những tình trạng sức khỏe tâm thần thực sự, khiến trẻ cảm thấy bất lực và kiệt sức. Đó không phải do trẻ yếu đuối mà do vấn đề sức khỏe tâm thần có thể nằm ngoài tầm kiểm soát của bất kì ai, kể cả người lớn.

• Áp lực học tập đang đè bẹp tinh thần trẻ: Kỳ vọng của bố mẹ, việc so sánh bản thân với những người trên mạng xã hội và sự cạnh tranh có thể khiến trẻ cảm thấy mình không bao giờ là đủ.

• Trải nghiệm tiêu cực ở trường có thể tác động sâu sắc tới học sinh: Mâu thuẫn ở trường học như tranh cãi với bạn bè, hình phạt của thầy cô, hay những khoảnh khắc bị bẽ mặt có thể làm vỡ vụn nhận thức của trẻ vị thành niên về giá trị bản thân, khiến trẻ cảm thấy vô vọng và cô đơn.

Đây không phải là vấn đề của ai khác. Đây là con em chúng ta và trách nhiệm chung của chúng ta. Vậy, chúng ta có thể làm gì?

1. Biến trường học thành nơi nương tựa của hy vọng

Mỗi giáo viên nắm giữ sức mạnh để thay đổi cuộc sống trẻ bằng lời nói và hành động của mình. Kết quả nghiên cứu cho thấy khi giáo viên tiếp cận học sinh với sự quan tâm, tôn trọng và thấu hiểu chân thành, khi họ chọn động viên thay vì chỉ trích, kiên nhẫn thay vì nóng giận, họ trở thành tia sáng hy vọng cho trẻ trong những khoảnh khắc tối tăm. Mọi tương tác đều có trọng lượng. 

2. Trao tặng cho trẻ món quà của trí tuệ cảm xúc

Hiểu được cảm xúc của mình, trẻ sẽ tìm thấy được sức mạnh. Học sinh có trí tuệ cảm xúc cao – biết gọi tên cảm xúc, bày tỏ nhu cầu và kiềm chế phản ứng của mình – ít có khả năng xem tự tử như một lựa chọn. Những trẻ này có công cụ để vượt qua khó khăn và nỗi đau thay vì bị nhấn chìm.  

Trẻ nên được học cách hiểu cảm xúc của mình như cách trẻ học toán hay khoa học. Hãy hình dung những lớp học nơi học sinh thực hành chánh niệm và học cách thở để vượt qua lo âu, nơi các con khám phá ra rằng cảm xúc của mình là tự nhiên và có thể kiểm soát được. Liệu pháp nghệ thuật, lớp âm nhạc, nhóm hỗ trợ bạn đồng trang lứa và học tập cảm xúc-xã hội không chỉ là những hoạt động ngoại khóa mà là những sợi dây cứu sinh. Các môn này sẽ dạy trẻ rằng các con có sức mạnh để làm chủ cảm xúc, chứ không phải để cảm xúc chi phối.

3. Hỗ trợ phụ huynh với các nguồn lực và lòng trắc ẩn

Làm cha mẹ là công việc khó khăn và phức tạp. Nghiên cứu cho thấy trẻ lớn lên cảm nhận được sự ấm áp, chấp nhận và yêu thương vô điều kiện của người chăm sóc chính sẽ vững vàng hơn về mặt cảm xúc. Người chăm sóc chính của con trẻ cần học cách lắng nghe mà không phán xét, học cách hiểu con thay vì áp đặt và can thiệp, hay nói khác là học cách yêu thương con đúng cách.

4. Tìm kiếm hỗ trợ tham vấn cần trở thành chuyện bình thường như đi khám bác sĩ

Mọi trường học đều cần những nhà tâm lý học đường được đào tạo bài bản và các thầy cô giáo mang lại cảm giác an toàn, chứ không phải là những bậc bề trên đáng sợ. Cần tạo điều kiện cho học sinh bước vào phòng tham vấn giống như cách các em đến gặp y sĩ khi ngã xước đầu gối, không phải xấu hổ hay sợ hãi và hoàn toàn tin rằng mình sẽ được đón nhận với sự ân cần và thấu hiểu. Giáo viên và nhân viên nhà trường cần được đào tạo để nhận biết các dấu hiệu cảnh báo về vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh, để tiếp cận các em với sự đồng cảm và kết nối các em với dịch vụ hỗ trợ phù hợp.

5. Phá vỡ sự im lặng

Các vấn đề sức khỏe tâm thần không phải là những bí mật đáng xấu hổ cần che giấu. Cộng đồng, gia đình và nhà trường cần bắt đầu nói chuyện cởi mở về trầm cảm, lo âu và tự tử. Khi chúng ta bình thường hóa việc nói về sức khỏe tâm thần, chúng ta tạo điều kiện cho con em mình tìm kiếm giúp đỡ trước khi nỗi đau khổ trở nên quá sức chịu đựng. Chúng ta cần cho trẻ thấy rằng việc tìm kiếm giúp đỡ là một dấu hiệu của sức mạnh, không phải điểm yếu.

Hãy cùng nhau để mọi đứa trẻ đi qua trường học, khu phố hay hiện diện trong cuộc đời chúng ta đều cảm nhận được rằng: “Con được yêu thương, được trân trọng và thế giới này tốt đẹp hơn vì có con”.

Bài: Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quỳnh Anh, Chủ nhiệm bộ môn Tâm lý học, Khoa Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ, Đại học RMIT Việt Nam

Hình đầu trang và hình đại diện: Ermolaev Alexandr – stock.adobe.com

-----

Nếu bạn hoặc người thân đang vật lộn với suy nghĩ tự tử, xin đừng âm thầm chịu đựng. Hãy tìm đến một người lớn đáng tin cậy, một chuyên viên tham vấn tâm lý, hoặc gọi đường dây nóng sức khỏe tâm thần 24/7 kết nối trực tiếp đến Bệnh viện Tâm thần TP. Hồ Chí Minh: 19001267.